του Andrés McKinley, Σαν Σαλβαδόρ, 6 Μαΐου 2025
Τα τελευταία χρόνια, αναπτυσσόμενες
χώρες και ευάλωτες κοινότητες ανά τον
κόσμο έχουν πέσει θύμα μιας επίμονης
και επιθετικής εκστρατείας από κυβερνήσεις
και πολυεθνικές εξορυκτικές εταιρίες
που προσπαθούν να μας πείσουν ότι οι
εξορύξεις μετάλλων είναι εφικτές χωρίς
περιβαλλοντικό κόστος. Επιπλέον, μας
κατηγορούν ότι είμαστε “ανόητοι και
αδαείς” εάν δεν εκμεταλλευόμαστε τα
μέταλλα για οικονομική και κοινωνική
ανάπτυξη, ακόμα και σε πολύ ευάλωτες
περιοχές.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι μύθοι της “σύγχρονης εξόρυξης”, της “πράσινης εξόρυξης”, της “υπεύθυνης εξόρυξης” και της “βιώσιμης εξόρυξης” έχουν αναδυθεί και εξακολουθούν να διαδίδονται, ενώ εξορυκτικά προγράμματα διεθνώς συνεχίζουν να καταστρέφουν τα οικοσυστήματά μας, να ρυπαίνουν τα νερά μας με κυάνιο, υδράργυρο, τοξικές απορροές και άλλες τοξικές ουσίες, και καταδικάζουν χιλιάδες κοινότητες σε μια ζωή ρύπανσης, ασθένειας και φτώχειας.
Αυτό συνέβη στο ορυχείο χαλκού της Sino Metals στη Ζάμπια της Αφρικής, προωθημένο για χρόνια από κινεζική εταιρία υποσχόμενη βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία· οικονομική άνθιση για τις παρακείμενες κοινότητες· και την παραγωγή εισοδήματος για κρατικά προγράμματα υγείας και εκπαίδευσης για τους κατοίκους της Ζάμπια. Η πραγματικότητα όμως, δε συνέπιπτε με τις υποσχέσεις. Στις 18 Φεβρουαρίου 2025, στο ορυχείο συνέβη σοβαρό ατύχημα όταν ένα φράγμα αποβλήτων (όπου συγκεντρώνονται τοξικά απόβλητα από την εξορυκτική δραστηριότητα) έσπασε, αποβάλλοντας περισσότερα από 50 εκατομμύρια λίτρα νερού μολυσμένου με τοξική λάσπη ανακατεμένη με βαρέα μέταλλα, μέσα στον ποταμό Mwambashi.
Πρόκειται για παραπόταμο του ποταμού Kafue, τη σημαντικότερη πηγή φρέσκου νερού στη Ζάμπια, ο οποίος διασχίζει πέντε επαρχίες όπου ζει το 60% των 20.000.000 κατοίκων της χώρας. Ο πληθυσμός είναι εξαρτημένος από το ποτάμι για πόσιμο νερό, ψάρεμα, άρδευση για τη γεωργία και τη βιομηχανία. Αυτό το φρικτό ατύχημα θα βλάψει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής περισσότερων από 12.000.000 κατοίκων της χώρας για δεκαετίες. Ακόμα χειρότερα, ο ποταμός Kafue εισρέει στον στρατηγικό ποταμό Zambezi, τον τέταρτο μεγαλύτερο της αφρικανικής ηπείρου, εγείροντας ανησυχίες πως η ρύπανση θα επηρεάσει επίσης την Ανγκόλα, τη Ναμίμπια, τη Μποτσουάνα και τη Μοζαμβίκη.
Η Πολεμική Αεροπορία της Ζάμπια και η κινεζική εξορυκτική εταιρία αντέδρασαν απορρίπτοντας 250 τόνους ασβέστη μέσα στον ποταμό Mwambashi σε μια προσπάθεια να εξουδετερώσουν το οξύ, όμως τεράστιες ποσότητες ψαριών συνέχισαν να πεθαίνουν 240 χιλιόμετρα μακριά από το ορυχείο, και οι παρακείμενες καλλιέργειες καλαμποκιού συνέχισαν να καίγονται από το όξινο νερό.
Η Sino-Metals ανέστειλε τις εργασίες της αμέσως μετά το ατύχημα, όμως οι έλεγχοι σε άλλα ορυχεία της ίδιας εταιρίας αποκάλυψαν ρωγμές σε άλλο φράγμα από το οποίο θειικό οξύ διέρρεε σε τοπικά ρέματα όπως ο ποταμός Lulamba, ο οποίος επίσης εισρέει στον ποταμό Kafue. Σύμφωνα με συνεντεύξεις που έδωσαν μερικές μέρες μετά στα ΜΜΕ κάτοικοι της περιοχής που έχουν πληγεί από το ατύχημα, “πριν τις 18 Φεβρουαρίου ο Kafue ήταν ένα ποτάμι που έσφυζε από ζωή… Τώρα είναι όλα νεκρά… Απίστευτο. Ο ποταμός πέθανε εν μία νυκτί.”
Η σκληρή πραγματικότητα του “μοντέρνου εξορυκτισμού”
Οι υπέρμαχοι του “μοντέρνου εξορυκτισμού”, ή “πράσινου εξορυκτισμού” όπως τον αποκαλούν σήμερα, ισχυρίζονται πως τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί νέες τεχνολογίες για την εκμετάλλευση των ορυκτών χωρίς να ζημιώνεται το φυσικό περιβάλλον. Ωστόσο, η εμπειρία μας δείχνει ότι ΟΛΑ ΤΑ ΟΡΥΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΟΥΝ ΜΟΛΥΝΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ.
Η μόλυνση μπορεί να προκληθεί από την απουσία επαρκούς μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά το στάδιο του σχεδιασμού ενός νέου ορυχείου, ειδικά σε ευάλωτες χώρες όπου η νομοθεσία και οι ρυθμιστικές αρχές είναι αδύναμες ή ανύπαρκτες. Σε άλλες περιπτώσεις, η μόλυνση προκαλείται από κακό σχεδιασμό των ορυχείων καθεαυτών ή των φραγμάτων απόθεσης όπου συγκεντρώνονται τα τοξικά απόβλητα κατά τη διάρκεια της παραγωγικής φάσης. Συχνά δε, προκαλείται από απροσεξία και ανθρώπινο λάθος ή από φυσικές καταστροφές (σεισμοί, τυφώνες, τροπικές καταιγίδες κλπ) ή απλώς από κακοδιαχείριση.
Είναι βέβαιο πως αργά ή γρήγορα, οι κοινότητες κοντά (κι ενίοτε μακριά) από τα ορυχεία για κάποιον λόγο θα πληγούν από σοβαρή, θανατηφόρα και συχνά μη αναστρέψιμη ρύπανση και περιβαλλοντική καταστροφή. Στις πρόσφατες δεκαετίες του σύγχρονου εξορυκτισμού, αναρίθμητα περιστατικά περιβαλλοντικής καταστροφής έχουν προκληθεί από τις λεγόμενες τεχνολογίες “πράσινης εξόρυξης”:
* Ο ποταμός Pascua Lama, μεταξύ Χιλής και Αργεντινής, έχει υποστεί αξιοσημείωτη υπερεκμετάλλευση του νερού· μόλυνση με κυάνιο, αρσενικό, χαλκό και θειικό άλας· και καταστροφή των παγετώνων που συμβάλλουν σημαντικά στην αναπλήρωση των παρακείμενων ποταμών, λιμνών και υδροφορέων της κοιλάδας Huasca, όπου ιθαγενείς κοινότητες φυτεύουν αβοκάντο, ροδάκινα, σταφύλια και αχλάδια.
* Τον Ιανουάριο του 2000, δύο μόλις χρόνια μετά την κατασκευή του, το φράγμα αποβλήτων του χρυσωρυχείου Aurul στη Baia Mare της Ρουμανίας -ανακοινωμένο από τα ΜΜΕ της εποχής ως “το πιο σύγχρονο και ασφαλές φράγμα αποβλήτων στην Ευρώπη”- κατέρρευσε, διαρρέοντας περισσότερα από 100 εκατομμύρια λίτρα νερού μολυσμένου με κυάνιο και βαρέα μέταλλα μέσα στους ποταμούς Lapus και Somes, δύο παραπόταμους του Tisza (ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ουγγαρίας) και καταλήγοντας στον διάσημο Δούναβη. Σ’ αυτή την περίπτωση, ένα θανατηφόρο μείγμα τοξικότητας δηλητηρίασε το πόσιμο νερό 2.500.000 ανθρώπων και παρήγε περισσότερους από 2.000 τόνους νεκρών ψαριών καθώς διέσχιζε τη Σερβία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία ώσπου να καταλήξει στη Μαύρη Θάλασσα. Σε ορισμένες περιοχές τα επίπεδα του κυανίου ξεπέρασαν τα διεθνή όρια κατά 700 φορές, και η συγκέντρωση βαρέων μετάλλων όπως ο χαλκός, ο ψευδάργυρος και ο μόλυβδος κατά 160 φορές.
* Το ορυχείο Kumptor στο Κιργιστάν χρησιμοποιεί ετησίως 4,3 δισεκατομμύρια λίτρα νερού (11,8 εκατομμύρια λίτρα καθημερινά) δημιουργώντας έλλειψη στις παρακείμενες κοινότητες. Ταυτόχρονα, μεταξύ του 1970 και του 2000 σημειώθηκαν διάφορα ατυχήματα με οχήματα φορτωμένα με κυάνιο τα οποία προσέκρουσαν στον ποταμό Barskoon, μολύνοντας το νερό και καταστρέφοντας την υδρόβια ζωή.
* Στο Benguet των Φιλιππίνων, τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 2012, μία σειρά διαρροών σε ορυχείο της εταιρίας Philex Mining απελευθέρωσε περίπου 21.000.000 τόνους τοξικών μεταλλευτικών αποβλήτων μέσα στους ποταμούς Balog και Agno.
* Στην Παπούα Νέα Γουινέα, μεταξύ του 1984 και του 2013, οι βλάβες στα φράγματα του ορυχείου OK Tedi επέτρεψαν τη διαφυγή περισσότερων από 120.000 τόνων τοξικών αποβλήτων καθημερινά μέσα στο οικοσύστημα του ποταμού Fly, προκαλώντας μία από τις “χειρότερες ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές καταστροφές στον κόσμο”, σύμφωνα με τις εκθέσεις των ειδικών, αφήνοντας το νερό ρυπασμένο με βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ουσίες, εξαλείφοντας την υδρόβια ζωή, καταστρέφοντας τη γεωργική παραγωγή και εκτοπίζοντας σχεδόν 50.000 ανθρώπους από τις κοινότητες καταγωγής τους.
* Στη Βρετανική Κολομβία του Καναδά, στις 4 Αυγούστου 2022, το φράγμα του ορυχείου χαλκού/χρυσού Mount Polley κατέρρευσε, αποβάλλοντας περίπου 25 δισεκατομμύρια λίτρα νερού και μεταλλευτικών αποβλήτων μέσα σε παρακείμενες λίμνες και ποτάμια.
* Στο Jagersfontein της Νότιας Αφρικής, στις 11 Σεπτεμβρίου 2022, η κατάρρευση ενός φράγματος απέρριψε δισεκατομμύρια λίτρα τοξιού νερού και λάσπης καταστρέφοντας περισσότερα από 100 σπίτια, εκτοπίζοντας περισσότερα από 1.000 άτομα, προξενώντας 3 θανάτους και 300 τραυματισμούς.
* Στο Cabildo της Χιλής, τον Ιούνιο του 2024, ισχυρές βροχοπτώσεις προκάλεσαν την υπερχείλιση εντός φράγματος στο ορυχείο Las Cenizas, μολύνοντας το νερό της περιοχής με βαρέα μέταλλα κι επηρεάζοντας τον ποταμό La Ligua.
Xalá
με κυάνιο και βαρέα μέταλλα και στέρεψε
παραδοσιακές πηγές πόσιμου νερού·
το ορυχείο
San
Martin
στην
Ονδούρα το οποίο, μέσα σε 9 μόλις χρόνια
λειτουργίας, στέρεψε 19 από τα 23 ποτάμια
της κοιλάδας Siria
αφήνοντας
το νερό των λίγων εναπομείναντων ποταμών
μολυσμένο με κυάνιο και βαρέα μέταλλα
και προκαλώντας σοβαρά προβλήματα
υγείας στον παρακείμενο πληθυσμό·
το
ορυχείο
San Andrés
στη La Unión de Honduras, το οποίο έχει υποστεί
επανειλημμένες διαρροές κυανίου, βαρέων
μετάλλων και άλλων τοξικών ουσιών,
μολύνοντας τον ποταμό Lara,
την
κύρια πηγή φρέσκου νερού για τις
κοινότητες της περιοχής·
και,
εδώ στο El
Salvador, έχουμε
το ορυχείο
San Sebastián,
το οποίο έχει προκαλέσει σοβαρό και
ανεπανόρθωτο πρόβλημα όξινης
απορροής στην περιφέρεια της La Unión,
καταστρέφοντας τον ποταμό San Sebastián, τη
σημαντικότερη πηγή φρέσκου νερού για
εκατοντάδες κοινότητες της περιοχής.Ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου υπάρχει ισχυρότερο θεσμικό πλαίσιο για να ρυθμίζεται αποτελεσματικότερα η μεταλλευτική βιομηχανία, υπάρχει πληθώρα από παραδείγματα μεταλλείων τα οποία εξακολουθούν να σπέρνουν το χάος στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή καθεαυτή.
Ένας συναγερμός για τον ποταμό Lempa
Όλες αυτές οι περιπτώσεις παρέχουν σημαντικά μαθήματα για το Ελ Σαλβαδόρ και για τις τρέχουσες προσπάθειες προστασίας του στρατηγικού και ζωοδότη ποταμού Lempa, τη σημαντικότερη πηγή της χώρας με φρέσκο νερό για πόση, αλιεία, παραγωγή ενέργειας και άρδευση για τη γεωργία. Το μέγεθος και η συχνότητα των καταστροφών που σχετίζονται με την εξόρυξη μετάλλων στον κόσμο μας υποδεικνύουν τη σημασία της άκρας προσοχής, ιδιαίτερα σε χώρες όπως το Ελ Σαλβαδόρ οι οποίες επί του παρόντος υποφέρουν από περιβαλλοντική κρίση.
Αυτός είναι ο λόγος που το 2017, με ομόφωνη ψήφο, το Ελ Σαλβαδόρ υπήρξε η πρώτη χώρα του κόσμου η οποία αξιολόγησε το πελώριο κόστος της εξόρυξης μετάλλων και άσκησε το δικαίωμά να πει “Όχι”, απαγορεύοντας όλες τις μορφές της.
Η εξόρυξη μετάλλων είναι σημαντική για την ανάπτυξη των κοινωνιών μας, αυτό όμως δε σημαίνει πως θα έπρεπε να διεξάγεται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες σε οποιαδήποτε τοποθεσία. Το μέσο ορυχείο στην Κεντρική Αμερική χρησιμοποιεί περισσότερα από ένα εκατομμύριο λίτρα νερού καθημερινά, μία σοβαρή απειλή για μία χώρα όπως το Ελ Σαλβαδόρ η οποία ήδη υποφέρει από λειψυδρία, με αποθέματα νερού ανεπαρκή για να καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού.
Οι εξορύξεις μετάλλων επίσης ρυπαίνουν τα νερά με κυάνιο, θειικό οξύ, βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ουσίες, απειλώντας μια χώρα η που ήδη υποφέρει από τη μόλυνση άνω του 90% των επιφανειακών νερών. Οι εξορύξεις καταστρέφουν τα δάση, ένα σοβαρό πρόβλημα για μία χώρα όπως το Ελ Σαλβαδόρ με λιγότερο από το 3% του αρχικού της δάσους να έχει απομείνει, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς. Και οι εξορύξεις καθιστούν τους φυσικούς βιότοπους μη κατοικήσιμους, μία ανησυχητική σκέψη για το Ελ Σαλβαδόρ, μία από τις πλέον πυκνοκατοικημένες χώρες του δυτικού ημισφαιρίου.
_______________
Ο Andrés McKinley είναι ειδικός στο περιβάλλον, το νερό και τις εξορύξεις στο Πανεπιστήμιο Κεντρικής Αμερικής José Simeón Canas (UCA). Έχει μεταπτυχιακό στη Διοίκηση της Υγείας και 50 χρόνια εμπειρίας σε προγράμματα αειφόρου ανάπτυξης στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Λατινική Αμερική και την Αφρική. Για περισσότερες πληροφορίες στο θέμα της εξόρυξης μετάλλων δείτε το βιβλίο του, “Η Απειλή της Εξόρυξης Μετάλλων σε έναν Διψασμένο Κόσμο” (στα ισπανικά), Εκδόσεις UCA.
_______
Για να διαβάσετε το πρωτότυπο δοκίμιο στον ιστότοπο Gato Encerrado, “Η υπεράσπιση του νερού είναι η υπεράσπιση της ζωής”, του Andrés McKinley, 6 Μαΐου 2025, πηγαίνετε εδώ.
